Soru: Zamanimizda yaygin bir hale gelen vadeli satista fiyat farki dinimize göre caiz midir? Bu usulde yapilan satisin fasid oldugunu söyleyenler bulundugu gibi, farkin faiz olacagini iddia edenler de bulunmaktadir. Bu hususu açiklar misiniz?


Cevap: Islam dini, veresiye mal satmaya müsaade etmis bulunmaktadir. Peygamber (sav) Efendimiz de hayati bir zaruret sebebiyle, zirhini rehin birakmak suretiyle, bir Yahudi'den veresiye yiyecek almistir.Asrimizda ve bilhassa memleketimizde yapilan alisverislerin pek çoguna pesin satis ile veresiye satis arasinda farkli fiyat uygulanmaktadir. Alicinin sermayesi yetersiz ise, istemeyerek bu sekildeki satisa riza göstermekte ve farkli fiyat usulüne razi olarak veresiye mal almaktadir. Bu sekilde satis yapilan bir satis bey'i fasid midir?Satisin bey'i fasid olabilmesi için akidde zaman ve bedelin malum olmamasi gerekir. Söyle ki: Bir satici, malini müsteriye arz ederek, "Su mali, pesin bedelle 1000 liraya; sene sonunda vermek üzere veresiye olarak 2000 liraya sana sattim" dese, müsteri de kabul ettim dese, bu satis "Bey-i fasid" olur. Çünkü satisin bedel ve müddetten hangisi üzerine yapildigi meçhul olmaktadir. Fakat müsteri, pesin para ile aliyorum dese, o mal pesin olarak 1000 liraya satilmis olur. Eger müsteri veresiye olarak aliyorum derse, o mal veresiye olarak 2000 liraya satilmis olur. Bu caiz görülmekte, malin bedeli ile müddet bilindigi için, satis fasid olmamaktadir. Çünkü müsteri, saticinin yaptigi tekliflerden birisini kabul ederek, meclisten ayrilmadan o fiyat üzerinden akdin icap ve kabulü yerine getirilmekte ve bir tek fiyat üzerine satis tamamlanmaktadir.Bu usulde yapilmis satis "Ribel-i fadil" midir? Yani bu fark, vade verilmesine karsilik ödenen bir faiz midir?Kesinlikle ifade edelim ki, bu bir faiz degildir. Zira, "Ribel-i fadil", tarti ve kile ile satilan bir malin, kendi cinsinden bir mal ile pesin olarak ve birinin, miktarca digerinden fazlaya satilmasindan ibarettir. Üzerinde durdugumuz satista bu tarife uyan bir muamele cereyan etmemektedir. Çünkü malin mübadelesi, cinsi olan bir mal ile degil, para ile yapilmaktadir.Böyle bir satis, dinen caizdir. Bu mevzuda ulema cumhurunun icmai vardir. Sunu da belirtmek durumundayiz ki; buna caizdir diyenler bulundugu gibi, bu müsaadenin "Maal-kerahe" bir cevaz oldugunu söyleyenler de mevcuttur. Çünkü, müsteri ödeyecegi fazla fiyattan dolayi kalben üzülmekte ve "Pesin param olsaydi, bu mali daha ucuza alabilirdim" diye içi sizlamaktadir.Kisi kazanacaginin miktarindan daha fazla, kazanç yolunun keyfiyetini düsünmek zorundadir. Elde edecegi karin, çok olmasindan daha fazla, helal ve temiz olmasina gayret göstermelidir.Sünen-i Nesei ve Sünen-i Tirmizi'de Ebu Hureyre (ra)'den rivayet edilen, "Bir satis içinde iki satis yapmaktan Resulullah (sav) nehyetmistir" Hadis-i Serifini, vadeli satisi yasaklayan bir Hadis olarak anlayanlar yanilmaktadir.Bu Hadis-i Serifle ilgili bahsin bas tarafinda, bu satisin nasil oldugu, "Su mali pesin olarak yüz dirheme (veya liraya), veresiye olarak ikiyüz dirheme sana sattim" seklinde izah edilmektedir. Yukarida, bey'i fasid bahsinde açiklandigi üzere, bu satisin caiz olmayisi, yapilan satis akdinde zaman ve bedelin malum olmamasindan dogmaktadir. Yoksa vade farkindan bahseden bir ifade Hadis-i Serif te görülmemektedir.Ticarette mühim bir vazifemiz daha vardir. O da zarar etmemek kadar zarar vermemeye dikkat göstermektir. Sözlerimize Peygamber (sav) Efendimiz'in bir Hadis-i Seriliyle açiklik vermek isteriz: "Allah, sattigi vakit cömert; satin aldigi zaman tok gözlü ve hakkini istediginde yumusak huylu davranana, rahmet etsin."